conditionals - υποθετικός λόγος

Υποθετικές λέγονται οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις που περιέχουν την προϋπόθεση που πρέπει να ισχύει για να γίνει αυτό που δηλώνει η πρόταση από την οποία εξαρτώνται και την οποία προσδιορίζουν.

Εισάγονται:

με τον υποθετικό σύνδεσμο αν, (εάν), ή και με τους χρονικούς συνδέσμους σαν, άμα ή κάποτε και με το σύνδεσμο να, π.χ. Αν φύγεις εσύ, θα φύγω κι εγώ. Σαν χάσει ο άνθρωπος την τιμή, τι τη θέλει τη ζωή. Άμα δε διαβάσεις τα μαθήματά σου, δε θα πάμε πουθενά . Να μην το έβλεπα ο ίδιος, δε θα το πίστευα.

Υπόθεση - απόδοση > υποθετικός λόγος

Η υποθετική πρόταση λέγεται και υπόθεση, ενώ η πρόταση που προσδιορίζεται από αυτήν λέγεταιαπόδοση. Και οι δύο μαζί λέγονται υποθετικός λόγος. Αν φύγεις εσύ,  θα φύγω κι εγώ. υπόθεση απόδοση υποθετικός λόγος Πολλές προτάσεις που εισάγονται με το αν δεν είναι υποθέσεις και δεν υπάρχει πραγματικός υποθετικός λόγος. Χρησιμοποιούνται κυρίως ως ρητορικές εκφράσεις για να δηλωθεί: α. παρομοίωση: Από τότε αν τον είδες εσύ, τον είδα κι εγώ (αντί του: όσο τον είδες εσύ...) β. έντονη αντίθεση: Αν τα μαλλιά μου άσπρισαν, η καρδιά μου είναι νέα. γ. αιτία: Δεν απελπίστηκε, αν δεν τα κατάφερε με την πρώτη φορά (αντί του: επειδή δεν τα κατάφερε με την πρώτη φορά). δ. αποτέλεσμα: Αν τρώει τώρα ήσυχα ψωμί, αφορμή είναι η αδερφή του (αντί του: η αδερφή του είναι αφορμή, ώστε να τρώει τώρα...) ε. ανάπτυξη του αόριστου νοήματος: Αν είμαι σήμερα κάτι, το χρωστώ στον πατέρα μου (αντί του: το ότι είμαι σήμερα κάτι...).  Η υπόθεση στην περίπτωση αυτή ισοδυναμεί με ειδική πρόταση με το άρθρο. στ. απειλή: Αν σε πιάσω... (συνήθως χωρίς την απόδοση) Σε παλαιότερα συντακτικά οι υποθετικοί λόγοι ανάλογα με τη σημασία τους διακρίνονται σε έξι είδη: είδος δηλώνει α' είδος το πραγματικό β' είδος το αντίθετο του πραγματικού γ' είδος απλή σκέψη δ' είδος το προσδοκώμενο ε' είδος το αορίστως επαναλαμβανόμενο Στη συνέχεια γίνεται μια σύντομη παρουσίασή τους.

Στο α' είδος

η υπόθεση θεωρείται ως κάτι πραγματικό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι όντως πραγματικό.

Αν θέλει, μπορεί να τα έχει όλα.

Αν θα πας εσύ, θα πάω κι εγώ.

Η υπόθεση εκφέρεται με οριστική παρατατικού και η απόδοση σε οποιαδήποτε έγκλιση.

Στο β' είδος

 η υπόθεση θεωρείται ως κάτι αντίθετο του πραγματικού, κάτι που δεν έγινε ή δε γίνεται ποτέ.

Αν με άκουγες, τώρα δε θα υπέφερες.

Αν δεν ερχόσουν, θα έβγαινα να σε ψάξω.

Η υπόθεση εκφέρεται με οριστική παρατατικού ή υπερσυντέλικου (ποτέ αόριστου) και η απόδοση με δυνητική έγκλιση

Η απόδοση σπανιότερα εκφέρεται και με απλό παρατατικό, ιδιαίτερα όταν η υπόθεση εισάγεται με το νακαι όχι με το αν.

Καρφίτσα να έριχνες, δε θα έπεφτε.

Στο γ' είδος

η υπόθεση θεωρείται ως απλή σκέψη, χωρίς να εξετάζεται αν πρόκειται ή μπορεί να πραγματοποιηθεί ή όχι.

Αν δούλευες περισσότερο, θα πλούτιζες.

Αν δεν έβρεχε, θα πηγαίναμε εκδρομή.

Η υπόθεση εκφέρεται με οριστική παρατατικού και η απόδοση με δυνητική οριστική.

Η απόδοση σπανιότερα εκφέρεται και με απλό παρατατικό, ιδιαίτερα όταν η υπόθεση εισάγεται με το νακαι όχι με το αν. (όπως και στο β' είδος)

Στο πανεπιστήμιο ήσουν, αν διάβαζες περισσότερο.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ

Οι υποθετικοί λόγοι του γ' είδους δε διαφέρουν μορφολογικά από τους υποθετικούς λόγους του β' είδους. Η διαφορά τους βρίσκεται στο ότι δεν αναφέρονται και στο παρελθόν, όπως του β' είδους, ούτε φανερώνουν κάτι το αδύνατο ή απραγματοποίητο.

Στο δ' είδος

η υπόθεση θεωρείται ως κάτι το προσδοκώμενο ή ενδεχόμενο να γίνει.

Αν σας το πω, θα γελάσετε.

Αν τον ξαναδείς, γράψε μου.

Αν ως το καλοκαίρι δεν έχεις πάρει το δίπλωμα, μην περιμένεις τίποτα από μένα.

Η υπόθεση εκφέρεται με υποτακτική αορίστου (σπάνια παρακειμένου) και η απόδοση κανονικά σε οριστική μέλλοντα ή σε προστακτική ή με κάποια έκφραση με μελλοντική σημασία.

Στο ε' είδος

η υπόθεση θεωρείται ως κάτι το αορίστως επαναλαμβανόμενο σε οποιαδήποτε χρονική περίοδο (παρελθόν, παρόν, μέλλον).

Αν δε βρέξεις τα πόδια σου, ψάρι δεν τρως.

Αν χάσει ο άνθρωπος την τιμή του, τι τη θέλει τη ζωή του.

Η υπόθεση εκφέρεται με υποτακτική αορίστου (σπάνια ενεστώτα ή παρακειμένου) και η απόδοση σε οριστική ενεστώτα

Παρατηρήσεις στους υποθετικούς λόγους

1η. Δύο ή περισσότερες υποθετικές προτάσεις μπορεί να έχουν μια κοινή απόδοση και μεταξύ τους να βρίσκονται σε διαζευκτική σχέση. Οι υποθετικές αυτές προτάσεις εισάγονται κανονικά με το είτε - είτε ή το κι αν - κι αν, όταν πρόκειται να δηλωθεί αδιαφορία, και με το και να - και να, όταν πρόκειται να δηλωθεί παραχώρηση.

Είτε το θέλει, είτε δεν το θέλει, αυτό θα γίνει.

Κι αν κλαις, κι αν δεν κλαις, εμένα το ίδιο μου κάνει.

Και να φταις και να μη φταις, εσένα θα κατηγορήσουν.

2η. Πολλές φορές στους υποθετικούς λόγους μπορεί να λείπει η υπόθεση ή η απόδοση, εφόσον εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα ή υποδηλώνεται από κάποια λέξη της πρότασης, συνήθως από κάποιο επίρρημα ή επιρρηματική φράση ή επιφώνημα.

Θα πάμε εκδρομή; Αν δεν βρέξει... (αντί του: Αν δεν βρέξει, θα πάμε εκδρομή < η απόδοση παραλείπεται γιατί εννοείται εύκολα)

Να διαβάζεις· μόνο έτσι μπορεί να μάθεις. (αντί του: αν διαβάζεις, μπορεί να μάθεις < η υπόθεση παραλείπεται γιατί εννοείται εύκολα. Παράλληλα συνοδεύεται και από τη λέξη έτσι.)